Dạy học hình học lớp 10 theo định hướng phát triển năng lực tự học cho học sinh

Vấn đề tự học được quan tâm từ sớm. Các nhà giáo dục như Heraclitus, Socrate, Aristote chú trọng phát hiện chân lý bằng cách đặt câu hỏi để người học tự tìm ra kết luận. Khổng Tử yêu cầu học trò chủ động đặt câu hỏi trước. Đến thời kỳ phục hưng, dạy học lấy người học làm trung tâm trở thành tư tưởng chủ đạo. Jean Jacques Rousseau đề xướng “Giáo dục tự do”, “học thuyết lấy đứa trẻ làm trung tâm”. John Dewey chủ trương “Học bằng cách làm”. Ở Liên Xô (cũ), Alexander Rubakin rất coi trọng tự học. Các tác giả khác đề cập tới cách tự học hiệu quả, cách làm việc với sách.

Ở Việt Nam, ý tưởng về tự học đã có từ lâu qua các thành ngữ. Thời Pháp thuộc, việc truyền bá học vấn đầy đủ bị hạn chế. Sau Cách mạng tháng Tám, Đảng và Nhà nước coi trọng phát triển giáo dục thường xuyên, các lớp bổ túc văn hoá, đại học tại chức dựa vào hình thức tự học là chính. Từ sau năm 1970, các trường Cao đẳng, Đại học tăng cường các hoạt động tự học của sinh viên. Nhiều hội nghị khoa học về đổi mới phương pháp dạy học, các đề tài nghiên cứu khoa học, các bài báo khoa học được công bố xoay quanh vấn đề nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo, trong đó vấn đề tự học, tự nghiên cứu của sinh viên rất được coi trọng.

Hoạt động tự học của học sinh gặp nhiều khó khăn, đặc biệt với học sinh lớp 10 do sự thay đổi về tâm sinh lý, môi trường học tập. Học sinh chưa được trang bị kiến thức, kỹ năng cần thiết về phương pháp tự học phù hợp. Dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực tự học cần được quan tâm và chú trọng. Đã có một số công trình nghiên cứu về tự học, nhưng vẫn còn những đánh giá và tranh luận trong quá trình dạy học ở trường phổ thông để làm sao học sinh phát huy tối đa được năng lực tự học của bản thân.

Nội dung Hình học 10 đa phần học sinh đánh giá là khó, các em sẽ được học và tìm hiểu về vectơ, phương pháp tọa độ trong mặt phẳng. Vectơ giữ một vai trò quan trọng không chỉ đối với Toán học mà còn đối với cả các ngành khoa học khác. Nó là công cụ để xây dựng nên phương pháp toạ độ - một phương pháp vô cùng hữu ích trong toán học, thể hiện mối liên hệ giữa đại số và hình học. Nội dung vectơ có rất nhiều ứng dụng trong vật lý và kỹ thuật, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến vận tốc, lực,… Bên cạnh đó, ứng dụng giải tam giác vào các bài toán thực tế sẽ góp phần giúp học sinh phát triển được năng lực vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, thấy được mối liên hệ giữa toán học và thực tiễn. Vì vậy, để học nội dung này một cách hiệu quả, học sinh cần có năng lực tự học tốt.

Mặc dù đã có những nghiên cứu và đề xuất, thực tế giảng dạy Hình học 10 vẫn còn thiếu những biện pháp sư phạm cụ thể và hiệu quả để thúc đẩy năng lực tự học của học sinh. Giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế các hoạt động học tập phù hợp để khuyến khích học sinh tự tìm tòi, khám phá và vận dụng kiến thức. Điều này dẫn đến tình trạng học sinh thụ động, thiếu hứng thú và gặp khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức hình học.

Tổ chức cho học sinh làm việc theo nhóm kết hợp với thảo luận trong giờ học. Mục đích và ý nghĩa của biện pháp là tạo môi trường học tập hợp tác, giúp học sinh chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình học tập. Việc làm việc nhóm giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp, kỹ năng làm việc nhóm và kỹ năng tự học. Giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, điều phối các hoạt động nhóm và tạo điều kiện để học sinh trao đổi, tranh luận và đưa ra ý kiến của mình.

Gợi động cơ tự học, tạo hứng thú học tập cho học sinh. Mục đích và ý nghĩa của biện pháp là khơi gợi niềm đam mê học tập, giúp học sinh cảm thấy hứng thú với môn học và có động lực để tự học. Giáo viên sử dụng các phương pháp giảng dạy sáng tạo, liên hệ kiến thức với thực tế, đưa ra các câu hỏi gợi mở và tạo ra các tình huống có vấn đề để kích thích sự tò mò và ham học hỏi của học sinh.

Hướng dẫn học sinh cách tự đọc sách giáo khoa, tài liệu tham khảo. Mục đích và ý nghĩa của biện pháp là giúp học sinh biết cách khai thác thông tin từ sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo, phát triển kỹ năng tự học và khả năng nghiên cứu. Giáo viên hướng dẫn học sinh cách đọc hiểu, cách ghi chú và cách tìm kiếm thông tin liên quan. Cần đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chủ động tiếp cận và xử lý thông tin từ các nguồn tài liệu khác nhau.

Hướng dẫn học sinh cách xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập. Mục đích và ý nghĩa của biện pháp là giúp học sinh có kế hoạch học tập rõ ràng, biết cách quản lý thời gian và tự giác thực hiện kế hoạch. Việc lập kế hoạch giúp học sinh chủ động hơn trong học tập và đạt được kết quả tốt hơn. Giáo viên hướng dẫn học sinh cách xác định mục tiêu học tập, cách phân chia thời gian và cách theo dõi tiến độ học tập.

Xây dựng hệ thống bài tập phân bậc cho hoạt động tự học giải bài tập toán của học sinh. Mục đích và ý nghĩa của biện pháp là giúp học sinh rèn luyện kỹ năng giải bài tập, phát triển tư duy logic và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế. Các bài tập được phân loại theo mức độ khó, từ dễ đến khó, giúp học sinh tự đánh giá trình độ của mình và lựa chọn bài tập phù hợp.

Hướng dẫn học sinh đánh giá kết quả học tập. Mục đích và ý nghĩa của biện pháp là giúp học sinh tự nhận biết điểm mạnh, điểm yếu của mình, từ đó có phương hướng cải thiện kết quả học tập. Học sinh tự đánh giá kết quả học tập thông qua việc làm bài kiểm tra, bài tập về nhà và tham gia các hoạt động thảo luận trên lớp. Giáo viên cung cấp các tiêu chí đánh giá rõ ràng và hướng dẫn học sinh cách sử dụng các tiêu chí này để đánh giá kết quả học tập của mình.

Mục đích thực nghiệm sư phạm là kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học đã đề xuất trong việc phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học Hình học lớp 10. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm bao gồm: Xây dựng kế hoạch thực nghiệm chi tiết, lựa chọn đối tượng thực nghiệm, tiến hành thực nghiệm, thu thập dữ liệu và phân tích kết quả.

Việc đánh giá thực nghiệm sư phạm được thực hiện thông qua cả phương pháp định tính và định lượng. Đánh giá định tính dựa trên quan sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh để thu thập thông tin về sự thay đổi trong năng lực tự học, thái độ học tập và sự hứng thú với môn học. Đánh giá định lượng dựa trên kết quả bài kiểm tra, bài tập và các hoạt động đánh giá khác để đo lường sự tiến bộ về kiến thức và kỹ năng của học sinh.

Nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực tự học của học sinh, từ đó đề xuất các biện pháp can thiệp phù hợp. Nghiên cứu về việc sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để hỗ trợ hoạt động tự học của học sinh. Nghiên cứu về việc xây dựng môi trường học tập trực tuyến hỗ trợ tự học.

Tự học đóng vai trò then chốt trong quá trình học tập môn Hình học 10. Nắm vững phương pháp tự học sẽ giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức, rèn luyện kỹ năng và phát triển tư duy logic. Đồng thời, việc áp dụng các biện pháp sư phạm phù hợp sẽ giúp giáo viên tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tự khám phá và đạt được thành công trong môn học.